Liturgie & Likkebaarden
Daan ging naar een presentatie over charismatische vernieuwing en ervoer de kracht van diversiteit. Toch zegt hij: omarm je eigen traditie en durf te spelen met andere liturgische elementen.
In de meivakantie is een collega met wie ik veel optrek voor een stilteweek naar Chemin Neuf in Oosterhout gegaan. Chemin Neuf is een internationale, oecumenische kloostergemeenschap. Mijn collega is een ietwat gedesillusioneerde kerkganger, gereformeerd vrijgemaakt van origine. Hij zoekt naar de diepgang en de wijsheid en de verbeelding van het christelijk geloof, maar loopt vaak vast op de ‘kleinheid’, de rationaliteit of juist op charismatische christelijke leiders met grote woorden. Daar in Chemin Neuf werd hij tot zijn eigen verrassing geraakt door de hoogliturgische kerkdiensten. Er werd gezongen uit verschillende tradities, er werd eucharistie gevierd én avondmaal en er werd zelf in tongen gesproken en gezongen tijdens de diensten.
Proeven en watertanden
Een dag nadat hij dat vertelde, ging ik zelf naar een evenement waarin het hoogliturgische en het charismatische samenkwamen. Op woensdag 7 mei was ik namelijk bij de boekpresentatie van het boek Proeven en Watertanden van Ronald Westerbeek, een theoloog verbonden aan Theologische Universiteit Utrecht en New Wine. Het was een hele dag en vond plaats in het prachtige klooster Nieuw Sion in Diepenveen.
Westerbeek zoekt een theologie van charismatische vernieuwing die met beide benen op de grond staat en eerlijk is over de gebrokenheid van het leven. Dat gaat dus in tegen de grote charismatische claims dat voor wie gelooft alles gefixt wordt in dit leven. Nee, het Koninkrijk van God breekt door in de wereld als mensen het erop wagen. We mogen meebewegen met wat God doet en God beweegt mee met wat wij dan doen. Hoewel het Koninkrijk al is aangebroken en geproefd kan worden, blijven we verlangend uitzien en watertanden naar meer.
Ik was nieuwsgierig naar deze dag omdat de dag gecombineerd werd met een Anglicaanse viering. Ronald is iemand die de waarde van de oude, liturgische kerktradities zoals de Anglicaanse de Rooms-Katholiek kerk heeft omarmd. Hij is zelf ook onderdeel van een Anglicaanse gemeente. Op de achtergrond heeft hij ook openheid naar de Oosters orthodoxe traditie.
Die breedheid, het verder kijken dan de evangelicale traditie voor het werk van Geest inspireert me. Zo kijk ik zelf ook.
Alle tradities samen
Ik vind het een inspirerende gedachte dat de Geest op veel manieren spreekt en dat in verschillende kerktradities hier bepaalde facetten van te vinden zijn. Deze tijd geeft openheid om die meer aan elkaar te verbinden. De Amerikaanse theoloog Richard Foster schreef daar eens een boeiend boek over, genaamd de Six Streams. Het idee is dat verschillende tradities verschillende aspecten benadrukken van de openbaring van God in Christus. Denk aan: het contemplatieve, het sacramentele (eucharistie vieren, God doortrekt het materiële), rechtvaardiging door geloof, sociale rechtvaardigheid en een gerichtheid op het werk van de Heilige Geest.
Ik merk bij mezelf, maar ook onder veel meer christenen om me heen, het verlangen om elementen uit verschillende tradities te verbinden. Het contemplatieve samen laten gaan met het charismatische. De evangelische kracht van aanbidding samen laten gaan met sociale rechtvaardigheid. Ik denk dat dit prachtig is.
In klooster Nieuw Sion werd een traditionele Anglicaanse viering gehouden met een Pinksterliturgie. Het mooie aan zo’n liturgie is dat alle facetten van het christelijk leven erin terugkomen. Er is balans. Er is ruimte voor verootmoediging, een preek en het gezamenlijk uitspreken van een geloofsbelijdenis. Maar er was ook de gelegenheid om met olie gezalfd te worden als teken van een bevestiging en toerusting van de Heilige Geest in je leven. De Geest hoeft niet te werken in een groot spektakel, maar juist hierdoorheen. En aan het einde van de dienst, na de eucharistie, was er ruimte voor stilte. Om indrukken te ontvangen van de Geest. Wat wil Hij nu duidelijk maken?
Meer verlangen om tradities te verbinden
Wat kan je met de elementen uit verschillende tradities? Wat kunnen we daar als kerkelijke gemeenten mee? Ik ben zelf onderdeel van een hervormde PKN-gemeente. Ik zal dat als referentiekader nemen. Voordat ik concreet word, is het volgende belangrijk: het is heel belangrijk - zo geloof ik - om je eigen traditie te omarmen. Elementen uit andere kerktradities zijn belangrijk, maar er bestaat een risico dat het een soort grabbelton wordt en dat je ook theologisch niet meer weet waar je vandaan komt. De kracht van mijn traditie is de focus op rechtvaardiging door geloof en en de verkondiging van de verzoening. Wat mij betreft moet dat helemaal omarmd worden.
Maar daaromheen is er verbreding mogelijk. Ik denk aan het volgende vanuit mijn perspectief:
Naast psalmen ook andere aanbiddingsliederen zingen (dus ook psalmen, allebei!).
Op Stille Zaterdag een liturgie rondom doopvernieuwing
Op Pinksterzondag mensen met olie zalven als hernieuwde bekrachtiging met de Heilige Geest.
Meer deelnemer zijn in de liturgie (staan tijdens zingen, samen geloofsbelijdenis opzeggen, etc).
Meer ruimte voor rust, eerbied en contemplatie in kerkdiensten.
In kerkenraden meer tijd nemen voor gebed en delen van indrukken met elkaar.
Het avondmaal veel belangrijker maken en vaker vieren.
Meer ruimte voor persoonlijk gebed en gebedspastoraat
Ervaar jij ook de behoefte aan elementen uit andere christelijke tradities? Waar zie je kansen en blokkades om dingen zoals hierboven te implementeren? Zijn er principiële protesten of zal het meer gaan om ‘wat de boer niet kent, eet hij niet’?
Tip van Nelleke - Blijf trouw
AMEN! En ik voeg graag nog een element aan Daans pleidooi toe: oefen in trouw-zijn aan je gemeenschap.
Deze week was Jonathan Haidt te gast bij de Ongelooflijke podcast. Een boeiend gesprek! Deze sociaal psycholoog en schrijver van bestseller Generatie Angststoornis legt de vinger op de zere plek als het gaat om social media, AI, mentale gezondheid en de waarde van geloof. Bij KiemPlaats putten we graag uit zijn onderzoeken.
Maar op één terrein sloeg hij in de podcast de plank flink mis. Haidts redenering dat de Verenigde Staten ‘betere religie’ hebben vanwege de vrije markt: ‘If this church isn’t super interesting, I just go to the other one.’ Wait. What? Hoe rijmt deze aanprijzing van consumentisme met zijn sterk onderbouwde analyse dat kerklidmaatschap juist zo heilzaam is vanwege de verworteling met een traditie en groep, waarbij je dus ook leert omgaan met saaiheid, wrijving en ongemak?
Ik geloof echt dat we toe moeten naar het verbinden van verschillende geloofstradities vanuit trouwe betrokkenheid bij een kerk. Het is de tijd om vanuit stevige geloofsgroepen te zoeken naar heilzame innovatie en vernieuwing, in plaats van het normaliseren of zelfs aanmoedigen van kerkhoppen en circulatie van de heiligen.
Tip van Henk-Jan - Ga voorbij de angst
Ik hou van traditie maar ben er ook huiverig van. Vaak is het gestolde beweging van ooit. Tradities horen te zijn als regels. Ze zijn er voor de mens, niet andersom. Gebeurt dat wel, dan ligt God al snel ergens netjes opgebaard tussen onze kerkmuren van het eigen gelijk en de voorzichtigheid.
In de laatste editie van Nieuwe Koers (mei 2025) werd ik getroffen door het commentaar van Elizabeth Oldfield waarin ze zoekt naar minder angst in onze lichamen en kerken. Het lijkt me een zinnige opdracht als we willen ontdekken wat andere tradities voor ons kunnen betekenen. Om meer te proeven van Gods goedheid lijkt het me nodig dat we minder bang worden. Zo moest ik zelf als nuchtere PKN’er wat overwinnen toen ik een podcast opnam met Agnes Huizinga over tongentaal. Het deed me uiteindelijk zeer goed.
Wij zijn De Verspieders. Toekomstverkenners naar hoe geloof en kerk zich op nieuwe, onverwachte manieren een weg banen door de tijd. Ondanks de druk op instituties en afnemende statistieken zien we hoe het geloof in Jezus Christus voortleeft. We laten ons inspireren over kerkmuren, landsgrenzen en on- en offline heen, terwijl we onze eigen ervaringen en traditie meenemen in onze duiding. Onze nieuwsbrief opent met een essay of een paar tips. Daarna volgen links naar events, podcasts, boeken, artikelen en video’s die ons recent opvielen.