#2 - Koester je imperfecte kerk

Denk jij regelmatig: wat doe ik nog bij de kerk? Je bent niet de enige! En toch... lees Nelleke's vurige pleidooi om júist die piepende, krakende, kreukelige kerk te omarmen + 4 tips om vol te houden.

Afgelopen zondag sprak ik (Nelleke) bij de koffie na de dienst een student die voor het eerst in z’n leven een kerkdienst meemaakte. ‘Wat een fantastische ervaring!’ zei hij. ‘Het samen zingen, de diepe inhoud van de preek. Ik weet nog niet of ik in God geloof, maar ik ben van plan om elke zondag te komen.’ Een paar minuten later sprak ik een vrouw van mijn leeftijd. ‘Mijn zoon ligt nog in z’n bed. Die vindt de kerk echt vreselijk. En ik snap hem ook wel.’ We deelden onze ervaring. Mijn dochter wil namelijk ook echt niet meer. Samen baden we, zowel voor de enthousiaste nieuwkomer als voor onze thuisblijvende tieners. En voor die mooie, vervelende, onpraktische, prachtige kerk. Ik schreef een pleidooi om vol te houden, ondanks alles!

Wij zijn De Verspieders. Toekomstverkenners naar hoe geloof en kerk zich op nieuwe, onverwachte manieren een weg banen door de tijd. Elke twee weken krijg je van ons een nieuwsbrief met een essay, een paar gedachten en tips.

Veel leesplezier! Henk-Jan van Maanen, Daan Molenaar en Nelleke Plomp

Reflectie: ‘Koester je kreukelige kerkgemeenschap’

(Als jij, lieve lezer, buitengesloten, beschadigd en gebutst bent in een kerkelijke setting en het te veel pijn doet om bij een gemeente aan te sluiten, stop dan met lezen. Dit verhaal geldt niet voor jou. Het spijt me dat kerken te vaak ook een onveilige plek zijn.)

Should I stay or should I go?

‘Hé, wat fijn dat je zo positief over je kerk bent!’ Mijn vriendin klinkt wat verbaasd als ik enthousiast vertel over het thuisgevoel in de gemeente. Zij is pas verhuisd en op zoek naar een kerk om zich bij aan te sluiten. Dat is nog geen gemakkelijke opgave. Is een gemeente inclusief? Een warme gemeenschap? De diensten niet te saai? Gaat het over Jezus? Voelen de kinderen zich er thuis? Er valt er genoeg te bekritiseren en dat doen we dan ook graag. Je voegen naar imperfectie voelt voor onze generatie vrij tegennatuurlijk. Dat geldt trouwens niet alleen voor kerkzoekers, maar ook voor kerkzitters. Het lijkt wel of de vraag ‘should I stay or should I go’ permanent in de hoofden van kerkelijke millennials rondzoemt (zowel bij mensen die op zoek zijn naar ruimer, vrijer en blijer als bij mensen die zoeken naar rechtzinniger, steviger).

Belang van gemeenschappen

Herkenbaar? Het is gemakkelijker om een gesprek te voeren over wat er mis is met je kerk dan over hoe waardevol jouw geloofsgemeenschap is. Om eerlijk te zijn vind ik dat in toenemende mate deprimerend en zelfs kortzichtig. Binnen en buiten Nederland wijzen een groeiend aantal seculiere onderzoekers op het belang van betrouwbare, hechte gemeenschappen. Vrijwel alle analyses rond jongeren en mentale problemen wijzen op fragmentarisering en het verlies van sociale en institutionele structuren als een van de oorzaken.

Onverwachte supporters van kerken

Om wat voorbeelden te noemen: hoogleraar Veerkrachtig Opgroeien Levi van Dam noemt in zijn oratie het belang van plekken van verbinding; hersenonderzoeker Eveline Crone noemt in haar boek Generatie Zelfvertrouwen het verlies van instituties zoals de kerk een reden voor mentale problemen van jongeren en psychiater Esther van Fenema is o.a in haar boek De Leegte Voorbij op zoek naar een ‘nieuw narratief’ in onze geseculariseerde wereld. Zelfs de marketeers van het Platform Innovatie voor Marketing (PIM) omarmen in hun laatste Trendrapport kerken als voorbeeld van ‘hoe het ook kan’. Ook sociaal psycholoog Jonathan Haidt en zijn onderzoeksgroep rond The Anxious Generation zijn onverwachte supporters van kerken. Volgens hoofdonderzoeker Zack Rausch is het verlies van gemeenschap de eerste stap die leidde tot een ‘generatie angststoornis’. In het essay The Great Deterioration of Local Community Was A Major Driver of The Loss of The Play-Based Childhood onderbouwt hij waarom jongeren die opgroeien in hechte gemeenschappen minder gevoelig zijn voor de schade van een ‘phone-based childhood’.

Het is niet alleen theorie: ook in de media hoor je steeds meer van mensen die heil vinden in de kerk. Denk aan ‘grote namen’ als Ayaan Hirsi Ali, Nick Cave, maar ook influencers als Laurentine Van Landeghem en DJ Sefa. Harde onderzoekscijfers zijn er nog niet, maar het lijkt of er een groeiende groep jongeren is die zich ‘van buiten’ (weer) aansluit bij een kerkelijke gemeenschap. En niet per se bij aantrekkelijke megakerken, maar juist bij de traditionele kerk om de hoek.

Nostalgische gevoelens

Deze groeiende openheid rond geloof en kerk, herken ik zelf ook uit gesprekken met niet-kerkgangers. Ik hoor vaak reacties van verlangen en zelfs jaloezie, als ik vertel over mijn betrokkenheid bij een geloofsgemeenschap (en dat soort gesprekken heb ik vrij gemakkelijk omdat ik theoloog ben). Vaak zijn het warme en nostalgische gevoelens over het geloof en de kerk van opa of oma. Dit soort gesprekken en alle maatschappelijk ontwikkelingen voeden mijn enthousiasme over de kerk en geven een gevoel van urgentie: de kerk is het waard om te koesteren. Het helpt me om met een blik van buiten naar binnen te kijken. Tegelijkertijd botsen de positieve geluiden van buiten met wat ik van kerkgaande generatiegenoten hoor. Mopperen op je kerk of kijken of het gras elders groener is, lijkt vanzelfsprekend. Dat is ergens wel verklaarbaar, juist als je iets goed kent, kun je verveeld raken en zie je waar het wringt. En er zit ook waarheid in de kritiek. Een kerkgemeenschap is imperfect. Oordeel, kliekjesvorming en ons-kent-ons liggen op de loer. Mensen raken beschadigd. De realiteit van de kerk is kreukelig. Mij helpt het om te bedenken dat ‘de kerk’ een optelsom van mensen is en dat we allemaal van genade moeten leven. Juist in die kreukeligheid van de kerk wil Christus aanwezig zijn. Ik begrijp het ook niet, maar ik voel tot in mijn vezels dat het zo is. (Ok, laten we eerlijk zijn. Op betere dagen.)

Niet perfectionistisch

Francis Spufford - de schrijver die het begrip zonde nieuwe betekenis gaf door het ‘the human propensity to f*ck things up’ te noemen - noemt het christelijk geloof de enige religie die inherent NIET perfectionistisch is. Geen enkele christen zou verrast moeten zijn als hij/zij zelf dingen verkloot of als anderen dat doen. (Dit gesprek tussen Justin Brierley en Spufford is een aanrader voor iedereen die net als ik fan is van Spuffords bescheiden, grappige en associatieve enorme wijsheid).

Laten we weer wat vaker expliciet benoemen hoe bijzonder het is om het uit te houden met mensen die net als jij weten dat ze moeten leven van genade. Predikant Claartje Kruijff verwoordde het onlangs treffend in de Ongelooflijke Podcast

“als ik tijdens lezingen vraag wie er nog naar de kerk gaat, gaan er vaak besmuikt anderhalve handen omhoog. Maar dan stel ik een tegenvraag: ‘Wat is hiervoor in de plaats gekomen?’ En dan wordt het vaak muisstil…”

Meer en meer besef ik hoe destructief een afgeven op de kerk is. Voor je eigen ziel, voor kinderen en jongeren die hier zonder het te willen de dupe van worden én van de gemeenschap zelf.

4 x Hoe dan wel

1. Koester het kleine, kreukelige van de kerk

Grootse, meeslepende ervaringen zijn overal te vinden. Een betrouwbare en diverse gemeenschap waar mensen je naam kennen, zijn een stuk zeldzamer. Het geeft rust om gewoon te kiezen om je toe te wijden aan een imperfecte gemeenschap (en hoogstwaarschijnlijk te ervaren dat jij als imperfect mens welkom blijft).

Hoe dan? Mijn gouden tip is: zet je in! Ga koffieschenken, word kindernevendienstleiding of chauffeur van ouderen. Je leert andere mensen kennen en de kerk wordt ‘jouw’ kerk. Ik ben - met een korte onderbreking - nog steeds lid van de kerk waar ik als baby gedoopt werd. Elke keer als ik te gefrustreerd raakte over processen of systemen, bedacht ik wat ik zelf kon bijdragen. Het helpt om zelf nederig te blijven (ik blijk af en toe ook best irritant te zijn) en om samen ergens aan te bouwen.

2. Blijf uit het frame van saai = stom en fout=out

Ja, elke week dezelfde liturgie is saai en niet iedere voorganger heeft de gave van het woord. Verder staan er vast tenenkrommende dingen in het beleidsplan en hebben een aantal broeders/zusters niet de juiste visie op [VUL HET LAATSTE HEIKELE ONDERWERP IN]. Gelukkig vormen sprankelendheid en standpunten niet het wezenlijke van de kerk. Is jouw kerk een gemeenschap waar je met elkaar leert om al ploeterend Jezus Christus te volgen? Als je verlangen proeft en je aangemoedigd wordt om vanuit genade in liefde met God en de naaste te leven, houd dan vol. Dit betekent dus ook dat we onszelf en jongeren opvoeden om de kerk niet meer langs de lat van saai of fout te leggen.

Hoe dan? Minder gesprekken voeren over standpunten en meer samen oefenen om Jezus te volgen.

3. Wees aanstekelijk positief

Pas overkwam het me weer. Ik was een preek alweer helemaal vergeten, had totaal geen indruk gemaakt. Een paar dagen later vertelde een vriendin hoe haar tienerdochter met tranen in haar ogen had geluisterd. Ze herhaalde de kernboodschap die hen zo raakte en het kippenvel stond op mijn armen. Met terugkerende kracht raakte de boodschap mij ook! Positiviteit werkt aanstekelijk (en negativiteit trouwens ook). Moedig elkaar in de kerk aan om waarderende woorden te spreken, juist over die kleine vanzelfsprekende dingen die eigenlijk heel bijzonder zijn.

Hoe dan? Maak eens een lijst met tien positieve ervaringen die je in de kerk hebt meegemaakt, het liefst samen met anderen en laat je verrassen door hoe de Geest werkt.

4. Omarm de confrontatie

Waarom zou ik naar de kerk gaan? ‘Om de kans op bekering te lopen’, was het eerste antwoord van theoloog Arnold van Ruler. Niet om te blijven zoals je bent, maar om te horen dat je niet zonder het levensveranderende evangelie kúnt, benadrukt theoloog Stanley Hauerwas in zijn nieuwe boek Jesus Changes Everything. De gemeente is als het goed is een plek waar het schuurt. Waar je ontdekt dat je leven anders moet. Dat je Jezus nodig hebt om écht die ander lief te hebben. Zo’n ontdekking kan tijdens een preek gebeuren, maar ik word vooral geconfronteerd met mijn eigen tekort in samen kerk-zijn met mensen die nét iets anders denken of doen.

Hoe dan? Bekering is misschien wel volhouden als het schuurt en die confrontatie te omarmen!

Wat vind jij?

Ik ben benieuwd naar wat jij denkt. Misschien klink ik in jouw oren wel als de dominees en ouderlingen uit mijn jeugd die waarschuwden tegen shopgedrag, fulmineerden over gebrek aan trouw en ondertussen vergaten om écht te luisteren. Mensen die zo verknocht waren aan ‘hun’ kerk dat ze de vervreemding en zorgen over traditionele kerken niet serieus namen. Ik denk dat het kan, waarderend over kerk en traditie te spreken én ruimte geven aan betrokken kritiek en oprechte vragen. Om het uit te houden met elkaar, ook als je anders denkt. Wat is jouw ervaring hiermee? Wat zijn volgens jou sleutels om zo kerk te zijn met elkaar?

Verspiederstips

Uit de online wereld

• Henk-Jan en Daan luisteren al langere tijd naar de podcasts van Justin Brierly. En ook Nelleke is inmiddels fan. Brierly onderbouwt op magistrale wijze hoe geloof aan een verrassende hergeboorte bezig is.

• Daan is als ontwikkelaar van Eerst Dit trots (of #dankbaar zoals wij christenen er van maken) op 1 miljoen luisteraars naar Eerst Dit Voor Kids! Luisteren doe je hier en stuur het vooral naar kids in je omgeving die wel een portie goed vertelde, spannende Bijbelverhalen kunnen gebruiken.

• Toe aan een portie next gen? In dit persoonlijk en open interview van Youtuber Rijk Hofman met de gelovige influencer en tienermoeder Zaar Goedemans komen thema’s als moederschap, familie, geloof, seks voor het huwelijk en geloven in een goede én almachtige God langs. Op toptempo; eerlijk en respectvol. Hoe zouden kerkelijke jongeren reageren als zij zulke vragen krijgen? En zou jouw kerk een thuis kunnen zijn voor een zoekende twintiger zoals Zaar was? De IZB zocht in een onderzoek onder kerkelijke twintigers naar deze vragen en vond een aantal antwoorden en handreikingen.

• Daan en Henk-Jan komen er als mediamakers regelmatig mee in aanraking: nieuwe gelovigen die overtuigd allerlei nieuw ontdekte inzichten delen via hun kanalen en vervolgens ook met graagte uitgenodigd worden bij grotere mediaoutlets. Maar is dat wel zo handig? Moeten we deze mensen niet een beetje beschermen tegen zichzelf? En doet het uiteindelijk het christelijk getuigenis goed?

Uit de wereld van Kerk&Theologie

• Ron Becker promoveerde op een onderzoek naar de rol van jongeren in de Bijbel. Die blijkt groter dan de meeste theologische commentaren laten zien. Had jij bijvoorbeeld wel eens van Jeter gehoord? Na het luisteren van deze Begrijpend Leven-podcast vergeet je hem nooit meer! Boeiend? Luister dan ook hoe Corina Nagel een aflevering later over kinderen in de Bijbel vertelt.

• Boeiend! Dit onderzoek van Britse denktank Theos laat zien hoe geloofsgemeenschappen niet alleen bijdragen aan het sociale weefsel in de maatschappij, maar ook een fundamentele rol in preventieve gezondheidszorg kunnen bieden.

Wij zijn De Verspieders. Toekomstverkenners naar hoe geloof en kerk zich op nieuwe, onverwachte manieren een weg banen door de tijd. Ondanks de druk op instituties en afnemende statistieken zien we hoe het geloof in Jezus Christus voortleeft. We laten ons inspireren over kerkmuren, landsgrenzen en on- en offline heen, terwijl we onze eigen ervaringen en traditie meenemen in onze duiding. Onze nieuwsbrief opent met een essay of een paar tips. Daarna volgen links naar events, podcasts, boeken, artikelen en video’s die ons recent opvielen.